Vrij Gedacht

De eerste week van april in het paradijs vertoefd. Tenminste, in dat deel van Frankrijk dat voor mij het dichtst dat paradijs benadert, de streek rond Les Eyzies-de-Tayac, in de Périgord Noir. Onze voorouders moeten dat 20.000 jaar geleden ook al beseft hebben, op de vlucht voor de ijstijd in onze eigen regio, zoals we bevestigd hoorden bij een geleid bezoek aan een gemoderniseerde en ditmaal volledige replica van de beroemde grot van Lascaux in Montignac.

11 maart. Eindelijk in korte koersbroek de weg opgegaan, een milde zuidwestenwind strelend langs mijn winterbleke fietsbenen. Vrolijk Zefiro torna van Monteverdi uit 1632 fluitend, een van zijn mooiste madrigalen. “Zefiro torna e di soavi accenti l’aer fa grato.” De Zephyrus is de mythologische wind die de lente aanvoert en “met zoete toetsen de lucht aangenaam maakt.” Een graad of tien moet het geweest zijn bij het vroege vertrek, vijftien bij aankomst rond de middag. De weiden lagen te blinken onder een voorzichtige zon. Je hoorde de sappen stromen in de takken van nog kale bomen.

De dwingende routine van de voorbije schoolweken, de twee Gentse examens die dienden te worden afgelegd en de emotionele vermoeidheid die – merk ik nu pas – binnensloop in de overrompelende dagen van december en januari, hebben mijn stem gesmoord. Niet dat er al die tijd niets was wat tot een overweging op deze pagina uitnodigde. Integendeel. Maar het lukte gewoon niet. Vandaag toch een poging, met een vraag om begrip voor de heesheid van deze tekst.

Broer. In het Grieks klinkt ‘broer’ trouwens mooier, vind ik: adelphós. Betekent letterlijk: uit één baarmoeder. Die hadden we alvast gemeenschappelijk. Voor het overige konden twee broers niet méér van elkaar verschillen dan wij deden, in voorkeuren, interesses, manieren van zijn. Ik de dag, hij de nacht. Hij de lucht, ik de aarde. Ik het water, hij het vuur, gretig en gulzig, altijd.

Dat een woord als ‘post-truth’, eufemisme voor geïnstitutionaliseerde leugen, door Oxford Dictionaries tot woord van het jaar werd gekozen, is tekenend. Of het nu om sport gaat (staatsdoping), of politiek (uit de lucht geschoten passagiersvliegtuigen, gebombardeerde burgerhospitalen of staatsgrepen), of verkiezingsdebatten (de tegenstander is een communist, is de duivel, is gek, moet opgesloten worden, …): als je maar hard en luid genoeg liegt, zelfs tegen verpletterende bewijslast in, toon je leiderschap en word je een winnaar.

Oktober was droog, zeer droog. Het regende amper, behalve dan tijdens die twee zaterdagvoormiddagen dat ik wou gaan fietsen. Geen water in de grachten, de wegen stoffig, de schrale wind overwegend van over land, uit het noordoosten. Ook mijn schrijfbedding raakte uitgedroogd. Niet dat er niets was om over te berichten. De Nobelprijs literatuur voor Bob Dylan bijvoorbeeld (waar ik op Amos Oz had gegokt). In de officiële motivatie voor deze voor mij toch wel verrassende toekenning een verwijzing zelfs naar Homerus en de traditie van de ‘oral poetry’.

Een fan van reünies ben ik niet. Mijmeren over die enkele toevallig samen doorgebrachte schooljaren, plus de erbij horende clichégesprekken over werk, vrouw en kinderen zijn niet aan mij besteed. In mijn hele leven sleepte ik me nog maar twee keer naar een bijeenkomst van eigen oud-studiegenoten. De eerste keer kort na het afstuderen aan de universiteit, een treurbeurs bleek van wie werk had en wie niet.

Nu ook het Olympische sterrenstof is gaan liggen, sleept de sportzomer zich naar zijn einde met nog wat muurklimmen voor wielrenners in Spanje. Het Europees voetbalkampioenschap was saai en teleurstellend, met als enig lichtpunt het onbespoten enthousiasme van de IJslanders. De Ronde van Frankrijk bleek met een vroege val van Contador en de onbetwiste eindzege voor Froome andermaal heel voorspelbaar. Gelukkig konden sterke Van Avermaet en groene Sagan de boel wat opleuken en zullen ook de trippelpasjes van de gele truidrager op de Mont Ventoux nog lang bijblijven.

Vijfenvijftig vandaag en het regent. Ik neem terloops kennis van het zeer geruststellende feit dat mijn belangen vanaf nu verdedigd worden door OKRA 55+, ‘een beweging van, voor en met gepensioneerden of mensen in dezelfde levensfase’. Voor mij dan dat laatste, met pensioen steeds verder weg aan de professionele horizon. Net terug uit Griekenland ook. Een land aan de rand van de afgrond, wordt wel eens gezegd. Maar als dat zo zou zijn, wat een mooie rand, met zon en warmte en licht en hartelijkheid, die ik hier, nog maar drie dagen terug thuis, al zeer mis!

Vorige zondag werd in de kapel van de Zusters Heilige Engelen in Lokeren een boekje voorgesteld over de geschiedenis van deze congregatie. Auteur (en priester) Herman Steels had me gevraagd om een gelegenheidstoespraak te houden, een aanbod dat ik niet kon weigeren. Uit respect voor de kloosterzusters, waarvan ik er enkele goed gekend heb tijdens hun dienstjaren in ‘mijn’ Sint-Lodewijkscollege en omdat ik als historicus in spe van de gelegenheid kon gebruik maken om wat kanttekeningen te plaatsen bij de algemene historische praktijk: