Vrij Gedacht

Begin september mocht ik in mijn geboortestad Sint-Niklaas bij de uitreiking van de Vredesprijs van de stad aan Nelly Maes de laudatio uitspreken. Dat burgemeester Lieven Dehandschutter daarvoor bij mij terecht kwam, had alles te maken met het feit dat ik in 2013 onder de titel ‘Ongebonden best’ de biografie van deze oud-politica schreef. Op vraag van een aantal aanwezigen plaats ik de uitgesproken rede hier op mijn blogsite.

“In naam van penissen en van Gods wil | zijn met kalasjnikovs de middeleeuwen | opnieuw van toepassing verklaard. Het schreeuwen | uit baarden krijgt de boerka’s angstig stil.” Zo de eerste schrijnende strofe van Ilja Leonard Pfeijffers onvolprezen tweewekelijks sonnet voor NRC-Handelsblad afgelopen vrijdag.

Zie mij daar staan. Een broeierige vrijdagavond 29 juni 1984. Ik ben nog geen 23 jaar oud en heb er net mijn eerste schooljaar opzitten. Einde contract. De traditie wou dat de laatst aangeworven leerkracht op het afrondend personeelsfeest van het Sint-Lodewijkscollege en de vijf aan de school verbonden lagere scholen een gelegenheidstoespraak hield, na het hoofdgerecht en vóór het dessert.

Weekend van Hemelvaart, christelijke feestdag waarbij gelovigen er aan herinnerd worden hun blik naar boven te richten. Want, zo leren de Handelingen van de apostelen (1:9): “Na deze woorden [de aankondiging van de komst van de heilige geest] zagen ze dat Jezus werd omhoog geheven. Een wolk nam Jezus mee en die verdween uit hun gezicht.” Nu was die blik ten hemel niet erg origineel en geheel in de tradities van de Griekse filosofie van bijvoorbeeld Plato en de Stoa.

Verreizenis? Het zou zomaar een schrijffout kunnen zijn zoals leerlingen die vandaag de dag wel meer maken. Pijl of peil? Steil of stijl? Het maakt voor een aantal onder hen niet veel uit, want ‘als de leraar het maar begreipt’. Zoiets. En dat staat dan nog los van de inhoud. Met christelijke achtergronden van kunst en literatuur hebben vele leerlingen het minstens even moeilijk. Dat bleek recent nog toen ik tijdens een les over middeleeuwse gregoriaanse muziek bij de sequentia Veni Sancte Spiritus (Kom Heilige Geest) polste naar de betekenis van Pinksteren. Diepe stilte.

Homerus heeft het in zijn Ilias over ‘langhaardragende Grieken’ (in de vertaling van Maximiliaan Schwartz) of ‘Achaiërs met de lange haren’ (bij Patrick Lateur). Wanneer ik in een epische bui ben, vind ik dat ik er steeds meer op begin te gelijken. Dat is op zich wel een prettige gedachte, zo stilaan samen te vallen met een van mijn lesonderwerpen of om, om het met nog een ander epitheton te zeggen, ‘helmboswuivend’ dagelijks ten strijde te trekken.

Marjoleine de Vos schreef in NRC-Handelsblad van 19 september een ‘kleine filosofie van het mondkapje’ (het in Nederland gebruikelijke woord voor ‘mondmasker’) en stipte hierin een aantal zaken aan die met gemak over te brengen zijn naar klaslokaal, leraarskamer en speelplaats. Ik neem ze als leidraad voor een mijmering over hoe het dragen van een mondmasker het (lees: mijn) schoolleven helemaal heeft veranderd. Ik kies hier wel voor het woord ‘mondmasker’, want ‘mondkapje’ doet me iets te veel denken aan de boze wolf.

Een maand geleden dit euforisch en goed bedoelde mailbericht van mijn immer enthousiaste directie, in de wekelijkse update van schoolse zaken: “We zijn er ons van bewust dat de quarantainemaatregelen aan velen extra inspanningen vragen. Dit is iets wat we samen moeten dragen. Alvast bedankt voor ieders engagement! Het mag duidelijk zijn, leerkrachten zijn superwezens!’ Gevolgd door een ontblote spierbalarm.

Dat men in zuiderse landen het woord ‘vakantie’ in het meervoud rekent, was een prettige gedachte die me vorige week aanwaaide, in een zeteltje met zicht op een Bretoense baai en een drankje in de hand. Van Spaanse vacaciones, Franse vacances en Italiaanse vacanze tot diakopes (letterlijk: onderbrekingen) in het Grieks. Ook in Turkije wensen mensen elkaar met ‘iyi tatiller’ een goede vakantie toe in het meervoud. En heeft het dan ook iets te betekenen dat wij het in het Nederlands een stuk zuiniger, schraler zeg maar, doen met ons enkelvoudig ‘vakantie’?

Zoals de Durme in Tielrode zachtjes vervloeit in de Schelde, zonder deining of botsing van opspattend water, zo liep mijn juni bijna ongemerkt over in juli. De cesuur tussen schooljaar en vakantie voelde nog nooit zo dun. In andere tijden doet de hectiek van juni verlangen naar zomerrust, komt de opluchting van het einde als een zoete bries aanwaaien en sprankelt de vakantie me tegemoet in het bubbelglas op het afscheid van school en leerlingen. Die paar proefwerken die ik had mogen geven in het zesde jaar, na zesmaal anderhalf uur les, veranderden er weinig aan.